Kryzys migracyjny największym wyzwaniem dla polskich rodzin

 

Raport przedstawia możliwości wsparcia Polski i Polaków w pomocy uchodźcom z Ukrainy, którzy w naszym kraju szukają schronienia przed wojną. Skupia się na zakreśleniu obszarów, w których państwo powinno przygotować się na integrację z uchodźcami. Podkreślono, że obecny kryzys jest jednym z największych wyzwań przed jakimi stanęła Polska po transformacji ustrojowej z 1989 r.

 

 

Skutki agresji Rosji na Ukrainę wszyscy odczuwamy w postaci drożyzny i wysokiej inflacji, kryzysu na rynku paliw, kilkusetprocentowymi podwyżkami cen energii oraz chociażby materiałów do ogrzewania (węgiel). Wielka fala emigrantów z Ukrainy znalazła schronienie w Polsce, niejednokrotnie w prywatnych mieszkaniach i domach Polaków, do tego ukraińskie dzieci dołączyły do placówek opiekuńczych i wychowawczych oraz szkół, a kobiety z Ukrainy – bo to największa grupa uchodźców – znajdują zatrudnienie na rynku pracy. Wszystkie te wydarzenia wpływają na zmianę życia praktycznie każdej polskiej rodziny.

 

Raport „Gościnna Polska 2022+” zawiera prognozy i rekomendacje w kilku kluczowych obszarach, takich jak: migracje, rynek pracy, gospodarka, polityka mieszkaniowa, edukacja, ochrona zdrowia, administracja, prawodawstwo, polityka integracyjna, cyberbezpieczeństwo. Wskazuje też na zadania stojące przez polskim społeczeństwem, rządem, samorządami i innymi organizacjami w obliczu tych bezprecedensowych zjawisk.

 

- Rozmiary napływu osób uchodzących przed wojna są spektakularne, o skali niespotykanej od czasów II wojny światowej – powiedział cytowany przez PAP prof. UW Maciej Duszczyk, jeden z redaktorów raportu. – Liczba migrantów wojennych będzie zależała od przebiegu konfliktu, jednak należy przyjąć, że bez względu na wynik wojny oraz jej konsekwencji na rozwoju gospodarczego Ukrainy, Polska stanie się krajem wielonarodowym, z oczywista przewagą narodu polskiego, ale z rosnącym udziałem narodu ukraińskiego oraz rosnącej obecności obywateli innych państw – dodał naukowiec.

 

 

 

Autorzy raportu wskazali dziesięć kluczowych rekomendacji, których realizacja zadecyduje, czy o sukcesie lub porażce procesu imigracji do Polski. Oto one (śródtytuły od redakcji):

 

1. Polski rząd oraz władze samorządowe powinny uwzględniać w swoich działaniach fakt przekształcenia się Polski w kraj o charakterze imigracyjnym i wielonarodowościowym z dużym udziałem w społeczeństwie obywateli Ukrainy.

 

2. Polska potrzebuje obecności cudzoziemców na rynku pracy, tak aby utrzymać konkurencyjność gospodarki. Odpowiednie wykorzystanie potencjału imigrantów, w tym uchodźców wojennych, na rynku pracy wymagać będzie ograniczenia szeregu barier, w tym zwłaszcza językowej, informacyjnej, związanej z obowiązkami opiekuńczymi, kwalifikacji popytowej oraz sprawnego uznawania kwalifikacji.

 

3. Zwiększona obecność imigrantów, w tym osób uciekających przed wojną w Ukrainie, stwarza dodatkową presję na rynku mieszkaniowym. Właściwe odpowiedzenie na wyzwanie w krótkiej perspektywie (identyfikacja i zasiedlenie pustostanów, liberalizacja prawa najmu oraz budowa osiedli modułowych) pozwoli także stworzyć podstawę do poprawy sytuacji mieszkaniowej w Polsce w dłuższym okresie (uporządkowanie i zwiększenie skali rynku najmu, kompleksowy przegląd oraz deregulację prawa budowalnego i regulacji przestrzennych, udostępnienie prywatnym inwestorom terenów zablokowanych pod program „Mieszkanie Plus” lub przekazanie ich gminom, poprawa funkcjonowania Funduszu Dopłat) oraz przygotować się na potencjalne lepsze radzenie sobie ze skutkami klęsk żywiołowych.

 

4. W obecnym kryzysie nie ma możliwości zagwarantowania edukacji wszystkim uczniom ukraińskim w tej samej formie. Nie jest to też zasadne, wręcz przeciwnie – należy raczej myśleć o kilku uzupełniających się formułach. Kluczowym jest przejściowe dopuszczenie wszystkich form nauki: w szkołach polskich, w klasach przygotowawczych, ale także nauki zdalnej w systemie ukraińskim, jednak z założeniem dojścia do systemu, gdzie wszyscy uczniowie uczestniczą w zajęciach w formie stacjonarnej.

 

5. Największe wyzwania w ochronie zdrowia wynikają ze wzrostu zapotrzebowania na świadczenia w systemie, który ma ograniczone możliwości kadrowe, finansowe i organizacyjne i jest bardzo osłabiony po okresie pandemii COVID-19. Kluczowe jest zapewnienie dostępu do opieki zdrowotnej i zaspokojenie potrzeb ukraińskich pacjentów, w szczególności w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej oraz zdrowia psychicznego, a także zaangażowanie zawodowe osób uciekających przed wojną, w zakresie świadczenia usług zdrowotnych i opiekuńczych.

W najbliższym czasie konieczne jest uruchomienie informacji w jęz. ukraińskim dla pacjentów z Ukrainy o usługach medycznych i opiekuńczych oraz zapewnienie bezpłatnych zdalnych usług.

 

6. Polskie ustawodawstwo powinno zostać przejrzane pod kątem zapisów potencjalnie dyskryminujących cudzoziemców przebywających w Polsce.

 

Ponadto konieczne jest odbiurokratyzowanie procedur legalizacji pracy i pobytu – zarówno dla osób uciekających przed wojną w Ukrainie, jak i dla innych kategorii migrantów oraz zadbanie o ochronę i wsparcie dla osób o szczególnych potrzebach lub narażonych na wykorzystanie – szczególnie w zakresie zatrudnienia (również w części dot. rynku pracy).

 

Konieczne jest także przystosowanie urzędów różnych szczebli do obsługi migrantów w sposób odpowiadający na ich potrzeby, w tym poprzez zatrudnianie osób z doświadczeniem migracyjnym w administracji publicznej.

 

 

7. Przekształcenie się Polski w kraj imigracyjny tworzy zupełnie nową perspektywę funkcjonowania Polski, u której podstaw silną rolę będą odgrywały relacje na linii rząd – samorząd – organizacje społeczne. Nie uda się tego osiągnąć bez przyjęcia transparentnych zasad finansowania i refinansowania przez rząd wszystkich wydatków związanych ze wsparciem i integracją imigrantów, w tym uchodźców wojennych, dla samorządów, a które zostały zlecone przez administrację centralną.

 

Bardzo ważne będzie również ścisłe powiązanie instytucji samorządu terytorialnego z instytucjami społeczeństwa obywatelskiego, w zakresie transparentnej dystrybucji środków i organizacji działań pomocowych (krajowych, unijnych i międzynarodowych) na rzecz imigrantów, w tym uchodźców wojennych, a także wspierania państw pochodzenia imigrantów, w tym obecnie przede wszystkim Ukrainy.

 

8. Ukraina i Polska są krajami o bardzo niskim dystansie kulturowym, co jest ogromną zaletą obecnej sytuacji. Niski dystans kulturowy nie jest jednak równoznaczny z brakiem różnic. Konieczne jest pilne przygotowanie spójnej strategii możliwej integracji imigrantów, w tym osób uciekających przed wojną w Ukrainie.

 

Do realizacji polityki integracji niezbędny jest rządowy program zarządzania wielokulturowością bez którego wszelkie wysiłki na rzecz integracji będą rozproszone oraz dużo mniej efektywne. Zgodnie z ideą integracji, polityka powinna zostać wypracowana w porozumieniu z przedstawicielami mniejszości tak, aby uwzględniała nie tylko polskie potrzeby, ale również potrzeby tych grup. Jasny i spójny program umożliwiłby zapobieganie ewentualnym kryzysom w przyszłości.

 

9. Dezinformacja wykorzystywana jest przez Rosję do osłabiania spójności wewnętrznej wrogich jej państw oraz nadwyrężania ich sojuszy. Kryzys uchodźczy sprawił, że obecne przed wojną szkodliwe mechanizmy, procesy i polityki stwarzają jeszcze większe zagrożenie dla spójności społecznej i bezpieczeństwa wszystkich grup mieszkających i przebywających w Polsce.

 

Dlatego też konieczne jest zapobieganie oraz kontr-narracja dla prób podsycania konfliktów i podziałów pomiędzy mieszkającymi w Polsce różnymi narodowościami, obecnie szczególnie pomiędzy Polakami a Ukraińcami.

 

10. Pilnym staje się wypracowanie ogólnokrajowej strategii w zakresie polityki migracyjnej uwzględniającej doświadczenia członkostwa w Unii Europejskiej, dwóch kryzysów migracyjnych, z jakimi mieliśmy w ostatnich miesiącach do czynienia oraz prognoz w zakresie przyszłości.

Ze względu na wagę migracji zarówno w zakresie politycznym, społecznym, jak i ekonomicznym strategia ta powinna być nadrzędna dla działań podejmowanych w wielu politykach publicznych. Musi być zatem opracowana w oparciu o wiedzę ekspercką oraz w atmosferze wolnej od wpływów ideologicznych.

 

Z realizacja kilku uwzględnionych w raporcie i ogólnie dość słusznych rekomendacji mamy już do czynienia. Szybko zmieniająca się sytuacja wymusza na decydentach decyzje i podejmowanie działania w krótkim czasie. Widać, że Polska, poprzez obywatelskie inicjatywy oddolne, wsparte polityką państwa i działaniami samorządów nad wyraz dobrze radzi sobie z niespotykaną do tej pory w Europie falą emigrantów, zyskując międzynarodowe uznanie.

 

 

Takie fakty staja w zupełnej sprzeczności do obrazu polskiego społeczeństwa i władz kreowanego dotąd w wielu mediach europejskich, jako niechętnego emigrantom, a nawet ich dyskryminującego.

 

Raport zbyt bezkrytycznie podchodzi do doświadczeń krajów UE związanych z poprzednimi falami emigracji. Była to emigracja głównie ekonomiczna (nie licząc uciekinierów z objętej wojną Syrii), o nieporównywalnie mniejszej skali i zupełnie innej strukturze i charakterze niż ta obecna, związana z wojną na Ukrainie, do tego słabo kontrolowana, bo – jak się okazało – instytucje unijnie nie były na nią kompletnie przygotowane. Niekontrolowany napływ uchodźców do krajów UE, którzy bez większego trudu pokonywali prowizoryczne zabezpieczenia granic krajów UE, spowodował później i powoduje do dziś wiele konfliktów w lokalnych społecznościach (zderzenie odmiennych zasad, tradycji i kultur), co nie sprzyja dobremu wizerunkowi emigrantów w tych krajach.

 

Do tego głosy krytyczne wobec takiej sytuacji i samych emigrantów, nie przebijają się do szerszej opinii publicznej w tych krajach, na równi z wyciszanymi incydentami z udziałem emigrantów – wobec wszechobecnej i kuriozalnej „poprawności politycznej” (każda krytyka jest odbierana jako akt dyskryminacji), której – w obawie przed konsekwencjami – ulegają zachodnie media.

 

Taki „lukrowany” obraz emigranta, ferowany przez decydentów i media w krajach UE, nie przystaje do rzeczywistości, a wiele rodzin staje w obliczu zagrożeń spowodowanych obecnością niektórych emigrantów w ich krajach (np. decydują się na opuszczenie dotychczasowego miejsca zamieszkania i przeprowadzkę w inne rejony).

 

W raporcie zabrakło rekomendacji wskazującej, by władze państwowe zabiegały w organach UE o lepsze dostosowanie prawa unijnego w związku obecnym kryzysem emigracyjnym, o adekwatne i proporcjonalne deklaracje możliwości relokowania uchodźców z Ukrainy w krajach UE, o szybsze i bardziej zdecydowane działania w sprawie środków przeznaczanych na złagodzenie kryzysu emigracyjnego, który dotknął głównie Polskę (tu znalazło schronienie najwięcej uchodźców z Ukrainy), choć także kilka innych państw graniczących z Ukrainą.

 

Warto, by w tym względzie UE skorzystała z rozwiązań zastosowanych w Polsce.

 

Poza tym raport, bardzo ogólnie, ale zauważalnie, sugeruje, że polskie ustawodawstwo może mieć zapisy potencjalnie dyskryminujące cudzoziemców przebywających w Polsce i zaleca, że powinno zostać pod kątem przejrzane. W tekście znalazła się także sugestia o potrzebie transparentnych zasad finansowania i refinansowania przez rząd wszystkich wydatków związanych ze wsparciem i integracją imigrantów, co można rozumieć, jako zarzut, że obecnie te zasady nie są przejrzyste.

 

Nie negując, iż takie usterki prawne i nieścisłości w zasadach mogą mieć miejsce, warto byłoby wskazać jakieś konkretne przykłady takich ewentualnych błędów, lub zaniedbań.