Praca na zmiany niekorzystna dla zdrowia i rodziny

Każdy z nas pracuje w inny sposób, na różnych stanowiskach i w rożnym czasie. Obecny okres wymusza realizację coraz większej ilości obowiązków w trybie pracy zdalnej, która – na dłuższą metę – nie jest korzystna dla naszego zdrowia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Także praca w formie stacjonarnej, ale na zmiany, może mieć dla nas poważne konsekwencje zdrowotne.

 

W Polsce praca zmianowa dotyczy ok. 30 proc. osób czynnych zawodowo (badania Eurostatu z 2015 r.). Szczególnie uciążliwa dla ludzkiego organizmu jest praca w godzinach nocnych. Badania naukowe dowodzą, że w takich warunkach może nastąpić zaburzenie naszego zegara biologicznego, co prowadzi do zagrożenia zdrowia.

 

Naukowcy stwierdzają, że największa sprawność umysłowa człowieka występuje w ciągu dnia, a najmniejsza w środku nocy. W godzinach 14 -15 nieznacznie pogarsza się czas reakcji na dźwięk czy koordynacja wzrokowo-ruchowa, a zmęczenie osiąga apogeum między godz. 16 a 18. Najgorzej funkcjonujemy w nocy. Między godz. 1 a 3 ulega największemu pogorszeniu nasza sprawność umysłowa, a więc także powiązane z nią wszelkie działania i reakcje fizyczne. Rytm pracy nocnej zmusza nas do nietypowych zachowań – np. przyjmowania posiłków w nieodpowiednim czasie, brak snu, odsypianie w ciągu dnia. Skutki takiego trybu życia są zgubne nie tylko od strony zdrowotnej, ale także niekorzystne dla pracodawcy. Mogą powodować zwiększoną absencję chorobową pracownika, mniejszą wydajność, rozdrażnienie i podatność na popadanie w konflikty.

To właśnie podczas nocnej zmiany częściej dochodzi do wypadków z winy pracownika. „Błąd ludzki” był przyczyną wielkich katastrofy elektrowni atomowych: Three Miles Island (USA, godz. 04:00) i Czarnobyl (Ukraina, godz. 02:23) oraz zakładów chemicznych w Bhopal (Indie, godz. 00:40).

Dwaj szwedzcy uczeni uczonych (S. Folkard, T. Akersted) dowiedli, że zwiększa się ryzyko wypadku i urazu w ciągu kolejnych nocy pracy zmianowej – jest o 6 proc. wyższe podczas drugiej nocy, o 17 proc. wyższe podczas trzeciej i aż o 36 proc. podczas czwartej.

Gdy funkcjonujemy w naturalnym dla organizmu ludzkiego cyklicznym rytmie dobowym, procesy fizjologiczne i behawioralne człowieka, takie jak sen i czuwanie, praca, zachowania żywieniowe, uwalnianie hormonów, ciśnienie krwi, temperatura ciała, koncentracja uwagi zachodzą bez większych zakłóceń.
Jeśli rytm ten ulega zakłóceniu, a naturalny człowiekowi porządek dnia zostanie odwrócony, może dość objawów nazywanych zespołem długu czasowego (ang. jet lag). Zjawisko opisuje i wyjaśnia dr n. med. Krystyna Zużewicz w artykule „Biologiczne skutki pracy zmianowej” zamieszczonego na stronach CIOP-PIB.

• rozdrażnienie, zmieszanie;
• zaburzenia snu;
• obniżenie siły mięśniowej;
• zaburzenia perystaltyki jelitowej;
• zaburzenia poczucia odległości i upływu czasu;
• pogorszenie koordynacji wzrokowo-ruchowej.

 

Według badaczy tylko 10 proc. pracujących na zmiany nie odczuwa zaburzeń zdrowotnych charakterystycznych dla tego trybu pracy. Wraz z wiekiem maleje też nasza zdolność adaptacyjna do pracy nocnej. Specjaliści nie zalecają pracy trzyzmianowej dla osób, które przekroczyły 45 rok życia.

 

• wiek powyżej 50. roku życia
• wykonywanie pracy zmianowej poza stałą pracą dzienną
• intensywne i pracochłonne zajęcia domowe (szczególnie u kobiet)
• chronotyp poranny (skowronek)
• skłonność do zaburzeń snu
• osobowość neurotyczna (introwersja)
• choroby psychiczne
• alkoholizm i narkomania
• przebyte i trwające schorzenia przewodu pokarmowego
• padaczka
• cukrzyca

 

• zaburzenia snu, funkcji układu pokarmowego i sercowo-naczyniowego;
• chroniczne zmęczenie, zaburzenia psychoneurotyczne;
• zaburzenia funkcjonowania społecznego;
• nasilenie palenia papierosów i spożywania używek, alkoholu, leków;
• niechęć do dalszego wykonywania pracy zmianowej

 

Warto zwrócić jeszcze uwagę na inny, bardzo istotne konsekwencje wykonywania pracy zmianowej. Są to skutki odczuwanie na gruncie społecznym i rodzinnym. Konieczność odsypiania nocnych zmian w ciągu dnia znacznie ogranicza i utrudnia naszą dzienną aktywność, zmniejsza czas na relacje towarzyskie oraz możliwości funkcjonowania w rodzinie. Takiej osobie pozostaje znacznie mniej czasu, który za dnia może poświęcić współmałżonkowi i dzieciom, a konieczność wypoczynku (potrzeba ciszy, zaciemnienia pomieszczenia) może znacznie ograniczać funkcjonowanie pozostałych członków rodziny.

 

- Rezygnacja ze snu lub ograniczanie długości snu przez pracownika zmianowego nie poprawia tej sytuacji, gdyż często wywołuje u niego nerwowość, zniecierpliwienie i znużenie, sprzyjające ryzyku konfliktów rodzinnych” – zauważa dr n. med. Krystyna Zużewicz.

• stres;
• uczucie przeciążenia;
• brak satysfakcji zawodowej;
• objawy wypalenia;
• depresja;
• zaburzenia snu;
• występowanie chorób sercowo-naczyniowych (choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze.

 

• schorzenia układu pokarmowego;
• zaburzenia snu;
• choroba wrzodowa;
• zmiany w wydzielaniu hormonów;
• bezsenność, deficyt snu;
• schorzenia układu krążenia;
• nerwice, stany lękowe, depresje, lekomania;
• choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze.

 

• jeśli masz wpływ na grafik wybieraj tzw. szybką rotację zmian (co kilka dni), najlepiej zgodnie z ruchem zegara: zmiana ranna - popołudniowa- nocna;
• wynegocjuj by poranna zmiana rozpoczynała się o 7.00 (gdy rozpoczyna się o 06:00 wpływa na deficyt snu (zwłaszcza fazy REM);
• jeśli możesz nie bierz zmian wydłużonych do 10–12 godzin, narastające wówczas zmęczenie i zwiększone ryzyko wypadku;
• zadbaj o higienę snu – to ważne także, gdy śpisz w ciągu dnia, nadrabiając zarwaną noc: zaciągnij zasłony, wywietrz sypialnię zanim się położysz, nie kładź się spać w ubraniu, w którym pracowałeś;
• zadbaj o zdrowe odżywianie;
• zażywaj ruchu;
• badaj się regularnie;
• stosuj fototerapię (dowiedziono korzystne działanie jasnego światła na łagodzenie skutków pracy nocnej u pracowników zmianowych).

 

Całkowite wyeliminowanie negatywnych konsekwencji pracy zmianowej, a szczególnie wykonywanej w nocy, nie jest możliwe. Organizm ludzki nie jest bowiem przystosowany, by mógł wykonywać pracę fizyczną lub umysłową tak samo efektywnie o dowolnej porze dnia i nocy.

 

Jak zaznacza dr n. med. Krystyna Zużewicz: - Nie istnieje pojęcie najlepszego rozkładu zmian. Praca zmianowa zawsze wiąże się ze stresem i zakłóceniami w przebiegu rytmów okołodobowych. Poszukiwanie najlepszego rozkładu pracy zmianowej to dążenie do kompromisu między mniejszym lub większym skutkiem wynikającym ze stresu i niewłaściwych faz rytmów biologicznych.