Witold Tkaczyk
Dalekie korzenie współczesnej Ukrainy tkwią w Rusi Kijowskiej. Państwo to jednak nie przetrwało, a do jego dziedzictwa odwołuje się również Rosja. Przez kilka wieków ziemie dzisiejszej Ukrainy i zamieszkująca je ludność wchodziły w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Polski, a potem były częścią Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Po upadku I Rzeczpospolitej, w czasie zaborów, tereny Ukrainy znalazły się pod butem dwóch zaborców – Rosji i Austrii, a później Austro-Węgier.
Nieudany projekt Rzeczpospolitej Trojga Narodów
W Rzeczpospolitej Obojga Narodów dominowali Litwini i Polacy, jednak trzecią wielką nacją byli Rusini (Ukraińcy), którzy jednak nie mieli autonomicznej reprezentacji politycznej, będąc we władaniu Księstwa Litewskiego. Sytuacja ta była wynikiem rozbicia dzielnicowego wielkiego i sprawnego państwa wczesnośredniowiecznego jakim była Ruś Kijowska ze stolicą w Kijowie, która – podobnie jak Polska Mieszka I – przyjęła chrzest w końcu X w. Ostatecznie Ruś Kijowska uległa najazdowi mongolskiemu, a potem większość osłabionych wojnami ziem ruskich zdobyła Litwa, która część z nich utraciła w XIV w. na rzecz Polski, a ta z kolei na rzecz Rosji .
W ten sposób Ruś Kijowska i państwa powstałe po jej rozbiciu przestały istnieć, a mieszkańcy ziem dzisiejszej Ukrainy, zwłaszcza szlachta – będąca spadkobiercami ruskich bojarów – zaczęła przyjmować jako własne wzorce kulturowe płynące z Polski i Litwy, choć w większości pozostała przy swojej prawosławnej wierze religijnej.
W tych czasach ziemie ukraińskie stały się terenami rywalizacji pomiędzy I Rzeczpospolitą, Wielkim Księstwem Moskiewskim, Turcją i Tatarami. Na wynikach tej rywalizacji zaważyły powstania Kozaków zaporoskich (Zaporoże to dzisiejsza środkowo-wschodnia część Ukrainy) przeciwko Koronie (Polsce), z najbardziej brzemiennym w skutki powstaniem pod wodzą Bohdana Chmielnickiego, który w obliczu klęski zwrócił się o pomoc do Tatarów i Moskwy.
Na skutek działań tej ostatniej nie udał się projekt ustanowienia Wielkiego Księstwa Ruskiego jako trzeciego równoprawnego członu I Rzeczypospolitej (obok Korony i Litwy). W wyniku działań dyplomatycznych wschodnie ziemie ukraińskie przypadły Rosji, a zachodnie – Polsce, przy czym powstały tam na kilkadziesiąt lat tzw. Hetmanat, o ograniczonej autonomii, wstrząsany krwawymi buntami i rzeziami, został – po II rozbiorze Polski zlikwidowany przez carycę Katarzynę II.
Walka o ukraińską państwowość
Współczesny naród ukraiński zaczął kształtować się pod koniec XIX w. na fundamentach kultury i języka, które mogły się rozwijać głównie w Galicji będącej pod panowaniem Austro-Węgier. W Imperium Rosyjskim Taras Szewczenko, poeta i twórca literackiego języka ukraińskiego, za krytykę caratu został skazany na długoletnie zesłanie.
Rozbudzone w ten sposób nadzieje narodowe Ukraińców na stworzenie własnego państwa dały o sobie znać pod koniec I wojny światowej, kiedy z jednej strony doszło do konfliktu Ukraińców z bolszewikami, walk w łonie samych Ukraińców, a w 1918 r. do jawnego konfliktu polsko-ukraińskiego o Lwów. W tym czasie powstały dwa organizmy ukraińskie - Ukraińska Republika Ludowa i Zachodnio Ukraińska Republika Ludowa.
Wojna domowa w Rosji oraz wojna polsko-bolszewicka 1920 r., w której po stronie polskiej wzięły udział oddziały ukraińskie pod wodzą atamana Petlury, spowodowały, iż pomimo zwycięstwa nad wojskami bolszewickiego marszałka Tuchaczewskiego, zarówno Polska jak i sprzymierzone z nią siły ukraińskie były za słabe, by obronić Ukrainę przed bolszewikami. Zachodnia Ukraina weszła w skład II Rzeczpospolitej, a wschodnia – w formie marionetkowej Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, w skład zdominowanego przez Rosję Sowiecką Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS). Dla Ukraińców znalezienie się pod dominacją sowiecką oznaczało m.in. Wielki Głód w okresie lat 1932–33, kiedy zmarło od 3,5 do 5 mln osób.
Ukraina podzielona – era zbrodniczego terroryzmu
W Polsce międzywojennej Ukraińcy byli największą mniejszością etniczną (ok. 14 proc. ogółu ludności). Jednak mimo podejmowanych prób pojednania i spokojnego współistnienia błędy obu stron doprowadziły do wielu konfliktów, które pogłębiło powstanie takich ukraińskich organizacji niepodległościowych, jak Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) oraz jej zbrojnego ramienia w postaci Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA).
Szczególnie aktywna i niebezpieczna była nielegalna, sabotażowa i terrorystyczna Ukraińska Organizacja Wojskowa istniejąca w latach 1920–1933, odpowiedzialna za nieudany zamach na Józefa Piłsudskiego. Natomiast członkowie UPA zamordowali posła na sejm (i najważniejszego orędownika zbliżenia z Ukraińcami) Tadeusza Hołówko (1931) oraz ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego (1934).
Niebezpieczne związki Ukraińców
Organizacje ukraińskich nacjonalistów wspierane były przez sąsiadów Polski – Niemców i ZSRS – grających na destabilizację i osłabianie II RP. Ich działania powodowały represje ze strony władz, także wobec ogółu ludności ukraińskiej, niedopuszczanie osób pochodzenia ukraińskiego do zajmowania średnich i wyższych stanowisk i funkcji w Polsce.
Kolejne odsłony konfliktu polsko-ukraińskiego nastąpiły po wybuchu wojny w 1939 r., kiedy część ludności i nacjonalistyczni działacze ukraińscy z radością witali i Niemców i Sowietów, licząc na utworzenie jakiejś formy własnej państwowości, co oczywiście było naiwną mrzonką. W 1943-44 r. doszło do tzw. rzezi wołyńsko-małopolskiej – ludobójstwa o charakterze „czystki” etnicznej dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich przy aktywnym i częstym wsparciu miejscowej ludności ukraińskiej wobec mniejszości polskiej zamieszkałej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej.
Dla ukraińskich nacjonalistów wzorem, jak można usunąć Polaków stała się zagłada Żydów dokonywana przez Niemców (nacjonaliści ukraińscy dokonywali także mordu na Żydach, uważając, że – podobnie jak Polacy – nie mają oni prawa mieszkać na „ich” ziemi). Zbrodnie te są w Polsce po 1989 r. dokładnie badane, strona ukraińska próbuje im zaprzeczać, lub tłumaczyć winami Polaków, nie zgadza się na klasyfikację tych czynów jako ludobójstwa, odmawia zgody na ekshumację i godne pochowanie szczątków ofiar. Postęp w rozwiązywaniu tej kwestii – mimo wojny, a może ze względu na nią – jest cały czas niewielki.
Pod sowieckim butem
Po II wojnie światowej Polska – na mocy porozumień między alianckich (USA, Wielka Brytania, ZSRS), będących de facto usankcjonowaniem porozumień niemiecko-sowieckich z 1939 r. (pakt Ribbentrop-Mołotow) utraciła swoje terytoria na wschodzie.
Partyzantka UPA toczyła jeszcze po zakończeniu wojny walki z sowieckim NKWD i polskim KBW (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego), a mniejszość ukraińska została wysiedlona z terenów przygranicznych nowej Polski do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Ludowej będącej częścią Związku Sowieckiego.
Ukraina nareszcie niepodległa
Dopiero w obliczu upadku ZSRS, który ostatecznie dokonał się pod koniec 1991 r., Ukraińcy mogli stworzyć pierwsze w dziejach niepodległe państwo. 16 lipca 1990 Rada Najwyższa przyjęła deklarację o uznaniu suwerenności Ukrainy, a w listopadzie tego samego roku Rosja podpisując traktat o wzajemnym uznaniu suwerenności i przebiegu granicy po raz pierwszy w dziejach uznała polityczną odrębność Ukrainy.
W nowym państwie ścierały się żywioły pro ukraińskie i prorosyjskie (na Ukrainie nadal mieszka ok. 17 proc. Rosjan), co miało swój wyraz w wyborach prezydenckich i kilku poważnych kryzysach politycznych. Jednak z czasem górę wzięły proeuropejskie aspiracje Ukraińców. Agresja Rosji na Ukrainę rozpoczęta 24 lutego 2022 r. i dokonane w czasie wojny zbrodnie rosyjskie na obywatelach Ukrainy na zawsze chyba spowodowały, że Ukraińcy nigdy już nie zatęsknią za tzw. „ruskim mirem”.
Autor jest redaktorem prowadzącym portal Polskie Forum Rodziców. W polu jego zainteresowań znajdują się historia, polityka, architektura, sztuki plastyczne, literatura, kultura popularna i komiks.
