Jakie więzi są niezbędne naszym dzieciom

prof. Andrzej Urbaniak

Niezwykły czas epidemii i związane z tym faktem ograniczenia kontaktów osobowych pozwalają nam ze szczególną mocą zauważyć, jak bardzo potrzebujemy kontaktu z drugim człowiekiem. Brak kontaktów jest tym bardziej dotkliwy, gdy dotyczy osób nam bardzo bliskich, z którymi łączą nas silne więzi o różnym charakterze: rodzinnym, przyjacielskim, koleżeńskim, zawodowym…

Więzi, jakie nawiązuje młody człowiek zarówno z rówieśnikami, jak i z innymi osobami z jego środowiska mają również znaczenie w procesie wychowania. Powodują, że czuje się zintegrowany ze światem, nie jest samotny. Spełniają również bardzo ważną rolę w zakresie podstawowych potrzeb psychicznych, dają poczucie bezpieczeństwa. Zdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych uznawana jest za jedno z kryteriów dojrzałości osobowej człowieka, a ich brak stanowi poważne zagrożenie prawidłowego integralnego rozwoju.

Budowanie więzi z drugim człowiekiem jest możliwe na gruncie poczucia własnej wartości. Zdrowe więzi winny być oparte na relacjach partnerskich, gdzie każdy traktowany jest z godnością – jest kimś wartościowym, godnym nawiązania więzi. Zdrowiu psychicznemu szkodzą więzi patologiczne, kiedy człowiek staje się "przedmiotem użycia" przez partnera. Takie traktowanie przeczy godności i nierzadko prowadzi do poważnych nadużyć wobec drugiego człowieka.

Ważna jest również różnorodność więzi, od najbardziej intymnych związanych z kontaktem z rodzicami i rodzeństwem aż do luźnych (nawet krótkich) znajomości okazjonalnych.

Więzi nawiązywane w okresie dzieciństwa i młodości mają olbrzymie znaczenia dla całego życia. Stanowią osnowę, na bazie której mogą się rozwijać inne związki. Brak tych więzi jest niezwykle boleśnie odczuwany i często uniemożliwia nawiązanie trwałych relacji w dorosłym życiu. Więzi rodzinne zaspokajają podstawowe potrzeby psychiczne nawet w sytuacji różnych komplikacji czy rodzinnych konfliktów. Tworzą się one w naturalny sposób od chwili poczęcia aż do śmierci. Poprzez fizjologiczny kontakt dziecka z matką w okresie prenatalnym powstają więzi, które - jak pokazują badania - są niezwykle trwałe, choć bardzo często nie do końca uświadomione. Nawiązanie przez dziecko kontaktu z ojcem wymaga wysiłku, głównie z jego strony, lecz ma podobnie jak kontakt z matką olbrzymie znaczenie dla rozwoju młodego człowieka. Poprzez więź z obojgiem rodziców dziecko ma możliwość kontaktu z wzorcem osobowym kobiety i mężczyzny, a tym samym może odnaleźć swoje miejsce w dorosłym życiu jako kobieta lub jako mężczyzna.

Spośród więzi nawiązywanych w wieku młodzieńczym zwróćmy uwagę na te, które nawiązywane są w grupie rówieśniczej. Jak pokazują badania, grupa rówieśnicza ma istotny wpływ na wychowanie młodego człowieka. Najsilniejszy wpływ mają co prawda media, ale na drugim miejscu zwykle wymienia się właśnie grupę rówieśniczą. Środowisko rodzinne zajmuje trzecią pozycję. Zatem wszystkie więzi nawiązywane w środowisku rówieśników należy traktować jako istotne czynniki wpływające na rozwój psychiczny wychowanka.

Grupa rówieśnicza pozwala na wytworzenie więzi koleżeństwa. Istota koleżeństwa polega na wspólnocie celów, jakie stawia przed sobą grupa. Grupa rówieśnicza może być zjednoczona wokół dobrego celu, którego realizacja może mieć istotny wpływ na rozwój młodego człowieka, a może niekiedy ogniskować wysiłki w złym kierunku, prowadząc do poważnych wykroczeń i zachowań o charakterze sekciarskim. Jakość oddziaływania grupy tkwi w jakości celu, jaki stawia ona przed jej członkami. Koleżeństwo niekoniecznie musi mieć miejsce w grupie, może również dotyczyć tylko dwóch osób. Koleżeństwo nie stawia wysokich wymagań w zakresie więzi i może być różnie wartościowane: mówimy dobry kolega, zły kolega. Zwykle koleżeństwo trwa tak długo, jak długo istnieje cel, któremu jest przyporządkowane. Nawiązywane więzi koleżeńskie obejmują szeroki wachlarz postaw i stąd też mają duże znaczenie dla pełnego i wszechstronnego rozwoju młodego człowieka. Dobre więzi koleżeńskie kształtują pozytywne postawy i pozwalają nabrać umiejętności obrony przed negatywnymi zachowaniami wymuszanymi w grupach rówieśniczych o charakterze agresywnym, a nawet przestępczym.

Niezwykle istotną i wymagającą więzią jest przyjaźń. W przyjaźni liczy się nie tylko cel, lecz przede wszystkim idea, której cel jest podporządkowany. Wspólnota ideałów jest więc podstawowym budulcem przyjaźni. Z tego powodu przyjaźnie często są bardzo trwałe, gdyż osiągnięcie ideałów zajmuje nierzadko całe życie. O ile koleżeństwo powstaje na skutek sytuacji reżyserowanych przez otoczenie (np.: grupa klasowa, wycieczka, praca, szkolenie, sport, hobby) o tyle przyjaźń domaga się decyzji wyboru. Przyjaciela się wybiera i może to być wybór spośród grona kolegów czy koleżanek. W przyjaźni ważna jest szczerość, troska, zrozumienie i zaufanie. Następuje tu wymiana wartości, np. pragnienie dobra dla przyjaciela, a szczerość i zaufanie wykluczają kłamstwo. Istotnym elementem przyjaźni jest też odpowiedzialność za przyjaciela, która wymaga oceny moralnej jego postępowania. Przyjaźń stawia wysokie wymagania, ale jest również bardzo ważnym elementem poczucia bezpieczeństwa. Świadomość, że na przyjaciela zawsze można liczyć, daje poczucie komfortu psychicznego i staje się oparciem w wahaniach nastroju (częstych w okresie młodzieńczym).

Problemem młodego człowieka jest często jednak brak więzi. Młodzi ludzie nie potrafią ich nawiązywać. Ograniczają się nierzadko jedynie do płytkich znajomości, związanych z aktualnymi „interesami”, unikając więzi, które są wymagające i do czegoś zobowiązują. Więzi trzeba bowiem pielęgnować, dbać o nie. Tymczasem brak więzi w okresie młodzieńczym, rodzi poczucie samotności, a jeśli trwa to dłużej wówczas powstaje uczucie osamotnienia. Na takim gruncie powstają postawy ucieczki od trudnej rzeczywistości najeżonej agresją i mierzącej człowieka wyłącznie przez pryzmat tego, ile posiada. Młodzieńcze ideały wydają się nie do zrealizowania i powodują frustracje i depresje, których efektem mogą być nawet próby samobójcze. Brak oparcia w przyjaźni i środowisku rodzinnym wywołuje stan beznadziei. Konsekwencją ucieczki może być również nałóg pozwalający zapomnieć o rzeczywistych trudnościach i dający złudzenie więzi.

Jedną ze współczesnych form ucieczki od rzeczywistego świata jest ucieczka w wirtualny świat. Wykorzystanie technik multimedialnych pozwala stosunkowo łatwo wytworzyć złudzenie przejścia do innej rzeczywistości - wystarczy jedno „kliknięcie”. Ten wirtualny świat nie stawia wysokich wymagań moralnych i umożliwia spełnienie każdego wirtualnego życzenia. Na dodatek, nie trzeba się przejmować odpowiedzialnością za swoje działania, ponieważ są one nierzeczywiste. A kiedy dojdzie już do uzależnienia internetowego, wówczas rozróżnienie, tego co dzieje się w świecie wirtualnym, od tego co ma miejsce w rzeczywistości, jest bardzo trudne. Oznacza to, że fikcyjne działania mogą być uznawane za w pełni realne i odwrotnie.

Taka sytuacja jest źródłem zagrożenia nie tylko dla młodego człowieka, ale również dla jego otoczenia. Kontakt wirtualny - jako jedynie namiastka autentycznego kontaktu osobowego - nie może bowiem zaspokoić podstawowej potrzeby psychicznej, czyli realnego kontaktu z drugim człowiekiem.


Autor jest wykładowcą na studiach podyplomowych w zakresie wychowania do życia w rodzinie, a także pracownikiem naukowym Politechniki Poznańskiej. Ponadto instruktorem naturalnych metod planowania rodziny, członkiem-założycielem Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Naturalnego Planowania Rodziny; członkiem Krajowego Zespołu Promocji Naturalnego Planowania Rodziny przy Ministrze Zdrowia; członkiem Rady Rodziny przy Wojewodzie Wielkopolskim. Autorem książek na temat wychowania, a także ekspertyz w tym zakresie dla Kancelarii Sejmu oraz Urzędu Pełnomocnika Rządu ds. Rodziny. Prywatnie mężem i ojcem czterech córek, a także dziadkiem dziesięciorga wnucząt.